İbrahîmî Dinlerde Kutsal Metinleri Anlama Metodolojileri ve Aşırı Yorum Temâyülleri: Yahudîlik ve İslam Özelinde

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Sait TOPRAK “İbrahimî Dinlerde Kutsal Metinleri Anlama Metodolojileri ve Aşırı Yorum Temâyülleri: Yahudîlik ve İslam Özelinde”temalı konuşmasında kutsal metinlerin yorumlanmasında aşırılık temayüllerine dikkat çekti. TOPRAK, konuşmasına kutsal metnin tanrıyla ilgili ya da tanrı kaynaklı bir metin olduğuna işaret ederek başladı. Klasik İslami kaynaklarda kutsal metin yerine nass tabirinin kullanıldığına işaret ederek, islami anlamda kutsal metin tabirinin modern zamanlarda kullanılmaya başlandığını belirtti. İslamda nass ya da kutsal metin denildiğinde Kur’ân ve Hadis’in akla geldiğini fakat bazıekollerin sadece Kur’an metinlerinin kutsal olduğunu ileri sürerken bazılarıHadisi de Kur’ân’ı açıklayıcı gördüklerinden bir nass olarak kabul ettiklerine işaret etti.

TOPRAK, konuşmasında Tanrı kelamı üzerinde konuşmanın bir sorunsal olduğunu belirtti. Çünkü insan kutsal metni yorumlayarak kendisine ait kıldığından nesnel olmasıgereken metni öznel hale getirmektedir. Burada, yaşam tecrübelerimizin farklılığı, rasyonelleştirme, mobilizasyon gibi bir dizi faktör eşzamanlıolarak devreye girmektedir. Metin güncel olduğundan kişi onu yaşayarak anlamak zorundadır. Yaşam pratikleri kişiyi buna zorlamakta olduğuna işaret ederek Yahudîlik ve İslam Özelindekutsal metinleri yorumlama süreçlerinden bahsetti. Yahudilikte kutsal metinleri yorumlamanın çok sayıda yolu olduğuna işaret ederek Pardes, Laşon Gematriya ve Laşon Notarikon metotları üzerinde durdu. Buna göre;

Pardes: Pardes( פַּרְדֵ״ס ), PaRDeS kelimesi Kutsal Kitap Tefsirine dâir dört türü kodlamak ve hatırlatma amacıyla kısaltılarak kullanılan bir tabirdir. Bu metot kendi içerisinde;

Peşat: lafzî/literal anlamı yani basit olan mana;

Remez: Îşârî, remzen işâret edilen gematriya גימטרייהve notarikon נוֹטָרִיקוֹן gibi kapalı telmihlerle yapılan yorumları;

Deraş:Tanah’ıagada vb. vaaz nevinden örnekler vererek yorumlama ( בֵאוּר פְסוּקֵי הַּמִּקְרָא לֹא לְפִּי הוֹרָאָתָם הַּפְשׁוּטָה, אֶלָא בְדֶרֶךְ שֶׁל הַּרְחָבָה וְתוֹסֶפֶת, פִּלְפוּל אוֹ אַּגָדָה,לְשֵׁם הַּבְלָטַּת רַּעֲיוֹן,אִּמְרָה מוּסָרִּית אוֹ גַּם הֲלָכָה שֶׁאֵינָהּ מְפרֶֹשֶׁת ]להבדיל מן פְשָׁט[:"עַּל הַּתַּלְמוּד וְעַּל הַּדְרָשׁ" )מסכת סופרים סוף יט(. "וְכָל הַּמוֹסִּיף וּמַּאֲרִּיךְ בִּדְרַּשׁ פָרָשָׁה זוֹ הֲרֵי זֶה מְשֻׁׁבָח"( )רמב"ם, חמץ ומצה( ); ve

Sod: gizem, sır ve esoterik yorumlarla yapılan tefsirleri içermektedir.

Laşon Gematriya: 32 yorum kuralının içerisinde yer alan Gematriya (גימטריה ) , Kabalacıların İbranice harflerin sayı değerlerini esas alarak, bu sayıların kabalistik sistemle yorumlanması sonucu ortaya koydukları mistik-îşârî-bâtınî yorumlamalarla oluşan‘agadik-midraş’ olarak isimlendirilebilecek sistemdir. Gematriya’da esas olan sayısal değerleri birbiriyle denkleşen sözcük gruplarının, birbirlerinin yerlerine kullanılarak farklı anlamların ortaya çıkarılması sağlanır. Harflerin sayılara işâret ederek kullanılması âdeti Babilliler ve Greklilere kadar uzanır. Gematriya ilk defa Sargon II (M.Ö. 727-707)’a âit bir yazıtta karşımıza çıkar. Sargon II, Horsabad, surlarınıadının sayısal değerine tekabül eden 16,283 zirâ’ uzunluğunda inşâ ettirerek Gematriyayı ilk defa mimarî bir eserin inşâ kitâbesinde kullanmıştır.

Laşon Notarikon:Notarikon, birkaç kelimenin başharflerinin ‘Raşe Tevot’ [ ראשי תיבות ]ve son harflerinin ‘Sofe Tevot’ [ סופי תיבות ]yahut ilk hecelerinin kısaltılarak yazılmasıyla oluşturulan bir yorumlama sistemidir. Bu metot, Kabalacılar tarafından Kutsal Kitap’taki kelime ve cümleleri sırf belirli bir kesimin anlayacağı ve onlara hitap edecek tarzda özel, anlaşılmasıgüç, giz[em]li bir usûlle yeniden tanzîm ederek derin-ruhânî bir mânânın çıkarılması amacıyla kullanılmaktadır. Bu aynı zamanda antik zamanlarda kullanılan Gematriya, Temurah, Notarikon gibi üç yorumlama tekniğinden biridir.

TOPRAK,İslamiyette kutsal metinleri yorumlama metodolojileri bağlamında;

1. Rivâyete Dayalı Yorumlama: Aktarım

2. Dirâyete Dayalı Yorumlama: Akıl+Nakl

3. Rey’e Dayalı Yorumlama: Akl

4.İşârî/Tasavvufî Yorumlama: Batıni olmak üzere dört çeşit yorumlama türünden bahsetti.

Görüş ve bakış açılarına, inançlarına göre geliştirilen yorumlama modelleri bağlamında Kuranın farklı şekillerde tefsir edildiğine işaret ederek bu bağlamda yapılan tefsirlerin;

1. Mezhebsel Tefsirler

2.İlhâdî/Sapkın Tefsirler

3. Bilimsel Tefsirler

4. Sosyal-Edebî Tesfirler olarak gruplandırılabileceğini belirtti.

Kuranın aşırıyorumlanmasına örnek olmasıaçısından İsmailiye Fırkasının Bakara suresinin 43’ncü ayetine işaret etti: Buna göre; “Yüce Allah Kur'ân'da "..Namazı tam kılın, zekâtı verin.." buyurmaktadır. Zekât yılda bir kere farzdır. Namazın da böyle olması icâb eder. Kim ki O'nu yılda bir kere kılarsa emrolunanı edâ etmiş olur. Bir de bunların bâtınî mânâları vardır ki, onlarıpek az kimseler bilebilir.”

Yahudilikte aşırı yorumlara bazı örnekler vermek gerekirse; günah işlemekle boyun kısalmasıarasında bir ilişki kurulması, etin bozulmasıyla ihanet arasında ilişki kurulması gibi Tevrat ve onun şerhi Talmud’ta çok sayıda aşırı yorum örneklerine rastlarız. Bizler Kuran metinlerine baktığımızda da bazı aşırıyorum temayüllerini görebiliriz. Örneğin; Ebced hesabı kullanılmak suretiyle aya ilk çıkış tarihinin hesaplanmasının, Kuran’da insan kelimesinin 65 yerde geçtiğinden hareketle yaratılış safhalarının 65’e tekabül ettiğinin ileri sürülmesi gibi soyutlamaların ya da çıkarımların aşırı yorum kapsamında değerlendirilmesi gerektiğine işaret etti.

TOPRAK,İslamiyet’te yorumlamada aşırılık temayüllerine örnek olarak İşari Yorumlama Metoduyla Aşırı-Yorum Örneklerinden de bahsetti. Bu kapsamda Said-i Nursi’nin, Birinci Şua 69’ncu sayfadaki“Sikke-i Tasdik-i Gaybi” temalımetninde sıkça geçen ve Risâle-i Nûrlara işaret ettiği söylenen “risale-i nurun makbuliyeti, Hazreti Ali, Gavs-ı Azam, söz sahibi Kuran, risale-i nurun hakiki bir tefsiri, alemi gaybın tercümanı, Kuran’ın bahir bir burhanı ve kuvvetli bir tefsiri, tercüme-i manevi, Kuran izin verir, benim gibi bir tercüman, otuz üç ayet müttefika risale-i nuru” gibi kalıp-ifadelerin de aşırı yorum bağlamında ele alınabileceğini belirtti. TOPRAK’a göre; bu örnekler Risale-i Nur’a Tanrı tarafından işaret edildiğine ebced ve cifr yöntemleriyle karşılık geldiği şeklindeki yorumlamanın da bu anlamda aşırıyorum kapsamında değerlendirilebilir.

İbrahimî dinlerde aşırı yorum temayülleri sadece Yahudilik ve İslam’la sınırlı kalmayıp, Hristiyanlık bağlamında da oldukça aşırı yorumlara rastlamak mümkündür. Hz.İsa’nın mucizeleri, tabiatı,tanrılığı vs. türünden tartışmalarda getirilen metinler ve onlara dair yorumlamalar bunu göstermektedir.